Cengiz Han komutanları kimler? Asya’nın çetin bozkırlarında ortaya çıktılar. Gözlerinde ölüm, kılıçlarında kan vardı. İsimleri korku ve dehşetle anılıyordu. Arkalarında harap olmuş şehirler, üst üste yığılmış ceset yığınları ve kesif bir duman kokusu altında alev almış kasabalar bırakıyorlardı. Tarihin en acımasız orduları Cengiz Han olarak da bilinen Timuçin adında adamın etrafında toplanmıştı.
Ve bu ordular onun her biri birbirinden yetenekli generalleri tarafından idare ediliyordu. Bu komutanların hepsi Cengiz Han’a sadakat ile bağlıydı. O’nun için savaşıyor, onun için öldürüyor, onun için fetih ediyorlardı. Bunun için Moğollar tüm Asya’ya boyun eğdirmişlerdi.
Cengiz Han komutanları kimler?
Belgütay
Cengiz Han komutanları arasında Belgütay çok önemli bir yerdedir. Belgütay, Cengiz Han’ın baba tarafından üvey kardeşiydi ve zaman içerisinde onun en önemli generallerinden birisi haline gelmişti. Keskin zekası sivri dili ve diplomatik alandaki yetenekleri ile dikkat çeken deneyimli komutan ikna konusundaki doğal becerileri sebebiyle Cengizhan tarafından pek çok ülkeye elçi olarak gönderilmişti.
Ayrıca bazı kaynaklar onun savaşmak ve öldürmek hususunda da oldukça başarılı olduğunu göstermektedir. Efsanevi anlatılarda da bir dövüş sırasında Moğolların şampiyon güreşçisinin boynunu tek bir hamlede kırmayı başardığı rivayet edilir. Buna karşılık ne yazık ki Belgütay hakkında günümüze pek bir şey ulaşmamıştır. Bazı kaynaklara göre Belgütay’ın 110 yaşına kadar yaşadığı söylenmektedir ancak bu rakamın abartılı olduğu da dile getirilmektedir.
Bogurcu (Bugurçu)
Cengiz Han komutanları kimler? Cengiz Han’ın en büyük arzusu dünyayı ele geçirmekti. Ve bu arzusunu yerine getirmek için kendisine sadakat ile bağlı güvenilir komutanlara ihtiyacı vardı. İşte bu komutanların en iyi örneği Bogurcu Noyan idi. Cengiz Han ile henüz Timuçin olarak anıldığı yıllarda küçük bir çocukken karşılaşmıştı. Ona çalınmış olan atlarını bulmasında yardım etmiş ve ardından babasının yanına dönmüştü.
Ancak Timuçin’in aklı kampa döndükten sonra bile cesur ve akıllı çocukta kalmıştı. En sonunda kardeşi Qasar’ı Bogurcu’nun yanına göndererek kendi kampına getirmesini istemişti. Bu andan itibaren Küçük Bogurcu Timuçin’in en sadık hizmetkarlarından birisi oldu. Han’ın eşi Börte, Merkitler tarafından kaçırıldığında Belgütay ile birlikte casusluk yapmak için Merkit kampına sızmıştı. Timuçin, Cengiz adını alıp tüm Moğolların Han’ı olduğunda ise onun baş takipçisi olmuştu.
Cengiz Han komutanları kimler? Tatarlarla yapılan bir savaş sırasında yağan yoğun yağış sırasında Cengiz Han’ın başına bir keçe parçası tutmuş ve bütün geceyi kıpırdamadan bu şekilde geçirmişti. Bu insan üstü çabası nedeniyle bizzat Han’ın kendisi tarafından takdir edilmişti. Bogurcu ile Cengiz Han’ın oğlu Ogeday’ın arası da çok iyiydi. Bir ast-üst ilişkisinden ziyade ikili arasında daha çok arkadaşlık ilişkisi bulunuyordu.
Mukali
Mukali, Celayır boyuna mensuptur. Kabilesi 1197 yılında yapılan savaşlar sırasında Timuçin’e yenilmiş ve babası ile amcaları ona boyun eğmek zorunda kalmıştı. Bununla birlikte babası Mukali’yi Timuçin’e kişisel hizmetlerini karşılayacak bir köle olarak sunmuştu. Ancak genç adam yaratılış icabı hırçın bir yapıya sahipti. Bir köle olarak hizmet etmek istemiyordu. Bunu açıkça efendisine belirtmişti. Çocuğun bu açık sözlülüğünden etkilenen Timuçin ise onu ödüllendirmiş ve bu andan itibaren onunla yakın arkadaş olmuştu.
Cengiz Han komutanları kimler? Timuçin’in 1206 kurultayı ile Cengiz Han olmasının ardından Mukali’ye 3. tümenin komutasının yanı sıra doğuda da hakimiyet verilmişti. 1211 yılında gerçekleşen ve Kuzey Çin’in fethinin ilk aşamasını temsil eden muharebede önemli rol oynamıştı. Cengiz, ona öyle güveniyordu ki Doğu ordularını da emrine vermişti. Sefer için Moğol birliklerinin büyük bir bölümü batıya yönelmişti. Bu sırada Mukali’nin emrinde ise yalnızca 20-40 bin askerden oluşan bir tümen vardı.
Çin kaynakları yardımcı kuvvetlerle birlikte ordunun mevcudunun 70 bin civarında olduğunu belirtmiştir. Ne olursa olsun Mukali, Cengiz Han batı seferi ile meşgulken kendisine bırakılan askerlerle Kuzey Çin’in neredeyse tamamını ele geçirmeye başarmıştı. Mukali vefat ettikten sonra yerine oğlu geçmiş fakat istenilen idareyi sergileyememiştir. Moğolların hakimiyeti günden güne erimiştir. Ta ki Subutay Çin seferine başlayana kadar…
Çelme
Cengiz Han’ın ölümünden sonra yazılan Moğolların Gizli Tarihi ve bazı Cengiznamelerde Han’a her zaman sadık kalmış ve hiçbir zorlukta onu terk etmemiş birkaç komutandan bahsedilir. Bunlar Subutay, Çelme, Kubilay ve Cebe’dir. Moğolların Gizli Tarihi adlı kitapta bu komutanlara Cengiz’in dört köpeği ismi verilmiştir.
Öyle ki burada yazılan satırlarda onlar dilleri sivri, çeneleri makas gibi delici, kafaları demir kadar sert, kılıçtan kuyrukları kırbaç gibi keskin savaş köpekleri olarak tasvir edilmişlerdi. Ve böylesine ürkütücü bir betimleme ile resmedilen Moğol komutanlarından birisi de Çelme’dir. 1160-1207 tarihleri arasında yaşayan Çelme, bazı tarihçiler tarafından Tuva Türklerinden olduğu düşünülen Turankay kabilesine mensuptu.
Cengiz Han komutanları kimler? Babasının Cengiz Han ile olan münasebeti en nihayetinde oğlunun Han’ın ordusuna katılmasının önünü açmış ve Moğol ordusundaki meritokratik yapı sayesinde hem Çelme hem de kardeşi Subutay bu yapıda zirveye tırmanmayı başarmışlardı. Gizli tarihte ifade edildiğine göre Çelme, daha bebekken babası Çarçuday tarafından Timuçin’e verilmiş ancak yaşı küçük olduğu için ailesine geri verilmişti. Bunun üzerine Çarçuday, yıllar boyunca oğlunu yetiştirmiş, eğitmiş ve zamanı geldiğinde ise yeniden Cengiz Han’a vermişti. Fakat bu noktada kaynaklar, Çelme’nin neden Cengiz Han’a verildiği konusunda sessiz kalmaktadır.
Çelme ile ilgili en bilinen olay Cengiz Han gelecekte komutanlarından biri olacak Cebe tarafından zehirli bir ok ile vurulduğunda Çelme’nin zehirli kanı emerek onun hayatını kurtarmasıdır. Ayrıca genç komutan bununla da kalmamış yaraya sürmek için düşman kampına sızarak süt aramış ancak bulamayınca onun yerine sulandırılmış yoğurt getirmiştir. Yıllar sonra tıpkı babasının hayatını kurtardığı gibi Cengiz Han’ın küçük oğlu Tuluy’un da düşman elinde ölecekken hayatını kurtarmıştı. Sadakati nedeniyle Çelme, Han’ın en sevdiği komutanlarından biri haline dönüşmüştü. Öyle Cengiz Han kendi kanunlarında geçen 9 suça kadar onu muaf tuttuğunu açıklamıştı.
Cebe
1201 yılında Cengiz Han, Camuka’ya karşı mücadele ettiği bir savaş esnasında boynuna isabet eden ok ile ağır şekilde yaralanmıştı. O’nun iyileşmesinde komutanlarından Çelme’nin nasıl bir rol oynadığından yukarıdaki paragrafta bahsettik. Ancak bu olay yalnızca ona yardım edenin değil, onu yaralayan kişinin de tarihini sonsuza dek değiştirecekti. Cengiz Han, savaşı kazandıktan sonra sanki atı yaralanmış gibi bir sorgulama başlatmış ve onu yaralayan kişinin Taichud kabilesinin Besud klanına mensup Jirgo’adai olduğunu öğrenmişti. Daha doğrusu Jirgo’adai bunu itiraf etmişti.
Cengiz Han savaşçıları arasında açık sözlülüğe oldukça önem verirdi. Bu sebeple Jirgo’adai’yi affetmiş ve ona Moğol dilinde ok ve silah anlamlarına gelen Cebe ismini vermişti. Bu Han’ın hayatında aldığı en önemli kararlardan biriydi. Zira ilerleyen yıllarda Cebe, elde ettiği zaferlerle onu pek çok kez gururlandırmayı başaracaktı. Cebe, bu olaydan yalnızca 3 sene sonra Moğolların en çok bilinen generallerinden birisi haline gelmişti. 1211 yılındaki Çin seferinde ana ordunun sol kanadını başarıyla komuta ederek Mukali ve Subutay seviyesine yükseldi.
Cengiz Han komutanları kimler? Bilinen savaş tekniklerinin dışarısına çıkarak inovasyonlar geliştiren Cebe, askeri teknik açısından önemli katkılarda bulunmuştur. Liddell Hart’ın “Great Captains Unveiled” kitabında onun için “Tarih’teki en büyük süvari generali” denmiştir. Genç komutan 1218 senesinde Karahıtaylar üzerine başarılı seferler düzenlemiş Küçluğ’a boyun eğdirerek Karahıtay ülkesini Moğol egemenliğine almayı başarmıştır.
Bundan sonra Cebe, bizzat Cengiz Han tarafından yönetilen Harezem seferine katıldı. 1219 yılında beraberindeki az sayıda kuvvetle ağır kış koşulları altında zorlu dağları aştı. Burada Muhammed Şah’ın 55 bin kişilik elit birliklerini geri püskürtmesi veya oyalaması Moğol tarihindeki en büyük askeri başarılardan biriydi. Ardından Cebe, Subutay ile birlikte 5. haçlı seferine katılmak için hazırlık yapan Gürcüler ve Kafkas-Bozkır kabilelerini yenilgiye uğrattı. Ardından Kalka Nehri muharebesinden sonra ise adeta tarihten siliniverdi. Bazı kaynaklar bir Kıpçak Türkü tarafından öldürüldüğünü iddia etse de Cebe’nin ölümü halen gizemini korumaya devam etmektedir.
Subutay
Cengiz Han komutanları kimler? Asya Tarihine Giriş adlı kitabında Leon Cahun, Subutay’dan bahsederken, “Cengiz Han’ın siyasetiyle hazırladığı, yönetimiyle koruduğu her şeyi kılıcıyla tamamlayan insan kılığına girmiş bir savaş tanrısıdır” ifadelerini kullanmıştı.
Cengiz Han komutanları kimler? Subutay, emekli olduğunda 32 millete boyun eğdirmiş ve bilinen dünyanın büyük bir kısmını atının nalları altında çiğnemişti. Asya’dan Avrupa’ya seferleri ona dünya üzerinde en fazla toprak kazandıran komutan unvanını kazandırmıştı. Girdiği her savaştan galip çıkmış, hiç yenilgi yüzü görmemişti. Yenilikçi bir komutan olarak kuşatma aletlerini meydan savaşında kullanmayı denemiş çığır açan taktikleri ise ardılları tarafından yüzyıllar boyunca kullanılmaya devam etmiştir.
Subutay, Tuva Türklerinden olan Turankay kabilesinden demirci Çarçuday’ın oğludur. Aynı zamanda bir diğer komutan Çelme’nin de öz kardeşidir. Erken yaşta Sibirya ormanlarından ayrılmış ve Han’ın ordusuna katılmıştır. İlk olarak Cengiz’in kapı koruması olarak görevlendirilmiş ancak Merkitler üzerine yapılan savala birlikte hayatı da değişmiştir. Genç komutan ilk kez bu seferde bağımsız komuta etme şansı bulmuştur. Aynı sefer esnasında Merkit kampına casus olarak sızmış ve zaferin kazanılmasında büyük rol oynamıştır. Ardından Çin seferlerine katılarak önemli başarılar elde etmiştir.
Zamanla Han’ın ilgisi Orta Asya’ya yönelmeye başladı. O’nun emriyle harekete geçen Subutay, 1217 ve 1219 yılları arasında Merkitleri ve onların müttefiki olan Kıpçak Federe birliklerini yenilgiye uğrattı. Moğolların Asya2nın merkezine doğru harekete geçmiş olmaları en nihayetinde Muhammed Harzemşah ile karşı karşıya getirdi. 1219-1220 yılları arasında Moğollar, başta Buhara, Otrar ve Semerkand gibi önemli şehirleri yerle bir ettiler. Muhammed Harzemşah nihayetinde ülkesini terk ederek Hazar Denizi’ndeki bir adaya sığınmak zorunda kaldı.
Cengiz Han komutanları kimler? Onun peşinden gitme emri alan Subutay, yolda Muhammed Harzemşah’ın öldüğünü öğrenmiş ancak dolayısıyla bu bir keşif seferine dönüşmüştür. Bu andan itibaren Moğolların Kafkas seferleri başlamıştır.
Önce Gürcüler ardından da Kıpçaklarla desteklenmiş Rus birlikleri yenilgiye uğratılmıştı. 1240 yılına kadar Subutay Rusya’nın büyük bir bölümünü ele geçirdi ve Moğollar 5 farklı noktadan Avrupa’ya ilerlemeye başladı. İlk önce Macar ordusu yenilgiye uğratıldı. Moğolların durmaya niyeti yoktu. Ancak 1242 yılında Ogeday’ın ölüm haberinin karargaha ulaşması ile ordu Moğolistan’a geri dönmek zorunda kaldı. Tüm bu seferlerin ardından Subutay, Tuğul nehri kıyısında emeklilik hayatı sürdü ve 72-73 yaşlarında hayatını kaybetti.
Not: Bu makale hazırlanırken Kronik Tarih YouTube kanalından faydalanılmıştır.
